πρώτη δημοσίευση στο Γκρεμίστε τη Βαστίλη
Η αλληλεγγύη δεν είναι μια αφηρημένη έννοια ή ένα
συγκεκριμένο βίωμα που αφορά μοναχά τους εκλεχτούς μιας “επαναστατικής ελίτ”. Η
αλληλεγγύη δεν είναι ένα ειδικό προνόμιο του αντιεξουσιαστικού κινήματος, ούτε
κάποια μορφή ιδιοκτησίας των αναρχικών. Άλλωστε δεν είμαστε εμείς οι
“εφευρέτες” της αλληλεγγύης, ούτε και οι μοναδικοί που στοχεύσαμε, μέσα στην
ιστορική κίνηση της ανθρώπινης εξέλιξης, σε μια διαφορετική οργάνωση της
κοινωνικής ζωής που δομικό λίθο θα έχει την αλληλεγγύη.
Ήδη από την αρχαιότητα ο ιδρυτής της πρωταρχικής Στοάς
(δηλ. της αρχικής στωικής φιλοσοφίας, πριν αυτή εκφυλιστεί σε επίσημο δόγμα της
ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, και αιώνες πριν τα δουλοπρεπή κηρύγματα του Επίκτητου),
ο Ζήνων ο Κιτιεύς, εξέφραζε τον “ουτοπικό” πόθο μιας κοινωνικής αρμονίας, στην
οποία ολόκληρη η ανθρωπότητα θα πορευόταν ενωμένη. Γι’ αυτό ο αναρχικός
πρίγκιπας Κροπότκιν, μ’ έναν αρκετά εύστοχο αναχρονισμό αποκάλεσε τον Ζήνωνα
“εκφραστή της αναρχικής φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα”. (1)
Ο στωικός Βλόσιος, μάλιστα, προχώρησε και πέρα από τη
φιλοσοφική σύλληψη της αλληλέγγυας κοινωνίας, συμμετέχοντας ενεργά στην
εξέγερση της “Πολιτείας του Ήλιου”, που με ηγέτη τον Αρίστιππο στόχευσε στη
δημιουργία μιας κοινωνίας αλληλεγγύης και κοινοκτημοσύνης. Ακόμα και οι
εξουσιομανείς πυθαγόρειοι, αν και εκφραστές μιας αντιλαϊκής, αυστηρά ιεραρχικής
και αριστοκρατικής αντίληψης, προτάξανε την αλληλεγγύη μέσα στους κόλπους τους,
μέσα από έναν ιδιότυπο κομμουνισμό της φιλίας: “Κοινά τα των φίλων”, ήταν το
δόγμα τους (2). Προφανώς θεωρούσαν τους εαυτούς τους προορισμένους
για μια ανώτερη μορφή κοινωνικής συμβίωσης σε αντίθεση με την “πλέμπα”, που
έπρεπε να βουτηχτεί στην αμάθεια, στη δεισιδαιμονία και το σκοταδισμό, ώστε να
παραμείνει εύκολα χειραγωγήσιμος όχλος. Η αλληλεγγύη γι’ αυτούς ήταν προνομιακό
πεδίο των Αρίστων και όχι του όχλου, όπως και η γνώση άλλωστε.
Η αλληλεγγύη δε φόρεσε μονάχα το φιλοσοφικό, αλλά και
το θρησκευτικό μανδύα, αποτελώντας τη βάση του πρωτοχριστιανικού κομμουνισμού
-πριν εκπέσει η αλληλεγγύη στην ακίνδυνη “φιλανθρωπία” της ελεημοσύνης και ο
χριστιανισμός σε καθεστωτική θρησκεία. Ως συνεχιστές της παράδοσης των εβραίων
Εσσαίων, οι πρώτοι χριστιανοί μοιραζόταν όλα τα υπάρχοντά τους, συγκροτώντας
μια πρωτόλεια κομμουνιστική κοινωνία: «Πάντες δε οι πιστεύοντες ήσαν επί το
αυτό και είχον άπαντα κοινά και τα κτήματα και τας υπάρξεις, επίπρασκον και
διεμέριζον αυτά πάσι καθότι αν τις χρείαν είχε ανω καθ’ ημέραν τε
προσκαρτερούντες ομοθυμαδόν εν τω ιερό, κλώντες τε κατ’ οίκον άρτον (3), μεταλάμβανον τροφής εν αγαλλιάσει και αφελότητι
καρδίας» (Πράξεις των αποστόλων, κεφ. β ́, στίχοι 44-46). Δηλαδή: «όλοι οι
πιστοί ήταν ενωμένοι μεταξύ τους, έχοντας τα πάντα κοινά κα πουλούσαν τις
περιουσίες τους μοιράζοντας τα εισπραττόμενα στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες
του (4) και καθημερινά σύχναζαν όλοι μαζί στο ιερό, τρώγοντας
σε κοινά γεύματα με καρδιά γεμάτη αγαλλίαση και απλότητα». Την επιστροφή σ’
αυτόν τον πρωτοχριστιανικό κομμουνισμό ζητούσαν και οι μεσαιωνικές
επαναστατικές αιρέσεις που διώχθηκαν βάναυσα από την επίσημη εκκλησία.
Όλες αυτές οι απόπειρες -που δειγματοληπτικά
αναφέρουμε εδώ- ήταν λίγο έως πολύ δέσμιες μιας ειδυλλιακής εικόνας και μιας
αφελούς άποψης για την υποτιθέμενη ευγενή καλοσύνη της ανθρώπινης φύσης.
Ωστόσο, παρά τον αφελή τους χαρακτήρα, δείχνουν την αναγκαιότητα του
ξεπεράσματος της ανταγωνιστικής φύσης της ταξικής κοινωνίας.
Σήμερα, στην εποχή του εφαρμοσμένου κοινωνικού
δαρβινισμού, στην εποχή που η αλληλοφαγία και η αλληλοεξόντωση έχουν μετατρέψει
τον άνθρωπο σε λύκο για τον συνάνθρωπο του, στην εποχή όπου η αμετροφαγία δίνει
το σύνθημα για έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων, σ’ αυτήν την εποχή λοιπόν η
αλληλεγγύη γίνεται ένα πρόταγμα που ξεφεύγει από τα στενά όρια του
αντιεξουσιαστικού χώρου, γίνεται μια πρόταση ζωής για ολόκληρη την κοινωνία,
γίνεται μια αναγκαιότητα για να ξεφύγει η ανθρωπότητα από τη σύγχρονη
βαρβαρότητα, για να καταστρέψει μια για πάντα τις ταξικές και ιεραρχικές δομές
της κοινωνίας και να δημιουργήσει την αταξική και αντιιεραρχική κοινωνία που θα
δομείται πάνω στις βασισμένες στην αλληλεγγύη κοινωνικές σχέσεις. Δεν μιλάμε
πλέον για την αφέλεια της εγγενούς ανθρώπινης καλοσύνης (5). Μιλάμε για
μια αδήριτη αναγκαιότητα: ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε, όπως έλεγε και μια ψυχή...
Αν το αναγκαίο καταστρεπτικό έργο της επανάστασης
είναι η “εργασία του Αρνητικού μέσα στο θετικό”, η Αλληλεγγύη με το δημιουργικό
της πνεύμα γίνεται η εργασία του θετικού μέσα στο Αρνητικό. Είναι η εκ νέου
ανακάλυψη της ανθρωπιάς (6) μέσα στην έρημο του υλικού πνευματικού ακρωτηριασμού.
Είναι ο επανανθρωπισμός του Homo Economicous.
Οι υποδομές αντίστασης που οικοδομούν την υλική και
πνευματική ρήξη με την υπάρχουσα αθλιότητα, δομούν ταυτόχρονα μικρές κοινότητες
αλληλεγγύης, προεικονίζοντας μια ενδεχόμενη αταξική/αντιιεραρχική κοινωνία.
Σήμερα όπου η οργουελιανή εξουσιαστική νεογλώσσα όλο και περισσότερο
χρησιμοποιεί τη λέξη αλληλεγγύη, απονοημαδοτώντας την και αφαιρώντας το γνήσιο
περιεχόμενο της, δημιουργείται η αναγκαιότητα να εμπλουτίσουμε ακόμα πιο πολύ
το βαθύτερο νόημα της.
Η ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΣΚΟΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΜΕΣΟ...
1. Αν και οι περισσότεροι αναρχικοί θεωρούν ως προγόνους
τους, τους ασκητικούς, βλοσυρούς και δύστροπους κυνικούς.
2. Βλ. επίσης για μια παρόμοια άποψη και την Ανδρομάχη
του Ευριπίδη: «Ξέχωρο οι φίλοι τίποτα δεν έχουν, αν είναι φίλοι αληθινοί, μα όλα είναι κοινά γι’ αυτούς».
3. Το λεγόμενο “πρόσφορον”, εκ της προσφοράς.
4. Αυτό μας θυμίζει το πρόταγμα του Μαρξ: ο καθένας
ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του.
5 Τόσο η αλληλεγγύη, όσο και ο ανταγωνισμός είναι εγγενή
στοιχεία της ανθρώπινης χαρακτηροδομής. Τόσο η χομπσιανή/ νεοφιλευθερη σχολή
(που τη δέχεται ο αναρχοατομικισμός) που βλέπει τον άνθρωπο σα λύκο και
προτάσσει τον πόλεμο εναντίον όλων, όσο
και η αφελής σωκρατική/ ρουσσωική άποψη (που τη δέχεται ο κλασικός αναρχισμός)
που βλέπει τον άνθρωπο σαν ένα αγνό ον που εκφυλίζεται μέσα από την τριβή του
με τους κοινωνικούς θεσμούς, κάνουν ένα βασικό μεθοδολογικό σφάλμα: παίρνουν
ένα από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά και το υψώνουν ως “ανθρώπινη ουσία”.
Πιο ορθή είναι η αριστοτελική άποψη: αρετή ή φαυλότητα
συνυπάρχουν στην ανθρώπινη φύση. Το πιο από τα δύο χαρακτηριστικά θα αναδυθεί
εξαρτάται από τον “εθισμό” (συνήθεια), δηλ. από την τριβή του ανθρώπινου όντος
μέσα στις κοινωνικές σχέσεις. Κάτι ξεχνάει όμως ο αριστοτελισμός. Η δόμηση μιας
κοινωνίας χωρισμένης σε τάξεις με ξεχωριστά υλικά συμφέροντα και ο ιεραρχικός
τρόπος οργάνωσης της κοινωνικής ζωής προκαλούν τον εθισμό του ανθρώπου στο
ανταγωνιστικό πνεύμα, το φιλοτομαρισμό και τη φαυλότητα, πνίγοντας έτσι (αλλά
όχι αφανίζοντας) τα ανώτερα στοιχεία του ανθρώπινου χαρακτήρα: τη φιλότητα, την
αλληλεγγύη και την αμοιβαιότητα.
6 Με τη λέξη ανθρωπιά δεν εννοώ κάποιο είδος
απονευρωμένης και ξενέρωτης καλοσύνης. Άλλωστε δεν υπάρχει μια υπερβατική
ανθρώπινη ουσία. Ο άνθρωπος και η εικόνα της ανθρωπιάς του, όπως εμφανίζονται
σε κάθε εποχή, δε δίνονται από τη φύση σαν έτοιμο προϊόν, αλλά προκύπτουν
ιστορικά. Με τη λέξη ανθρωπιά περισσότερο εννοώ την καλλιέργεια του ποιοτικού
(με την αρχαιοελληνική έννοια) μέρος του ανθρώπινου χαρακτήρα. Ενώ η ταξική/ιεραρχική
κοινωνία δημιουργεί (ή καλύτερα ξερνάει) το φιλοτομαριστή άνθρωπο (στον
καπιταλισμό τον Homo Economicous), η αταξική / αντιιεαραρχική κοινωνία (και το
ριζοσπαστικό κίνημα, ως προεικόνιση της), προωθεί την ελεύθερη καθολική
ατομικότητα. Αυτό είναι και το πέρασμά από την πρακτική στην ποίηση ή κατά τον
Μαρξ η κατάργηση της ανθρώπινης αυτοαπόξενωσης και η ολική επιστροφή του
ανθρώπου στον εαυτό του.
Πολύκαρπος Γεωργιάδης
Φυλακές Κερκυρας
Nοέμβρης 2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου