Αντόν Πάνεκουκ: Μαρξ και Μπακούνιν

Ο Αντον Πάνεκουκ (1873-1960), αστρονόμος και στέλεχος της αριστερής πτέρυγας του ΚΚ Ολλανδίας, υπερασπίζεται στο γράμμα του στον Πωλ Ματίκ τη σύνθεση των απόψεων  του Μαρξ και του Μπακούνιν, μέσα από τον συμβουλιακό κομμουνισμό. Έτσι, για να σκάσουν οι "καθαροί", εκατέρωθεν...

  

Μαρξ και Μπακούνιν

Αντόν Πάνεκουκ

To παρακάτω κείμενο είναι ένα γράμμα του Πάνεκουκ προς τον Πωλ Ματίκ (στις 26/5/1949) σχετικά με τις διαφορές μεταξύ μαρξισμού και αναρχισμού. Η αρχική έκδοση του γράμματος μπορεί να βρεθεί στο Διεθνές Ινστιτούτο των Αρχείων Κοινωνικής Ιστορίας (στο Άμστερνταμ). (IISG, Pannekoek Archives, F. 108 PP.8)   Έχουμε προχωρήσει στην μετάφραση  του κειμένου που αντιγράφηκε από το πρωτότυπο χειρόγραφο και μπορεί να βρεθεί στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://libcom.org/history/pannekoek-Marx-Bakunin

... Νομίζω ότι πλέον βρισκόμαστε στην κατάλληλη διάθεση, η οποία καθορίζεται από τις παρούσες συνθήκες που παράγονται από την κοινωνική ανάπτυξη, για να δούμε πιο αντικειμενικά, χωρίς να υπερασπιστούμε μια συγκεκριμένη πλευρά, αυτή τη διαμάχη μεταξύ δύο μεγάλων επαναστατών που κυριάρχησαν και πρωτοστάτησαν στο επαναστατικό κίνημα του 19ου αιώνα, μπορώντας να τους εκτιμήσουμε και τους δύο, καθώς και να κατανοήσουμε τις διαφορές και τις αντιθέσεις τους. Και οι δύο πήραν μέρος στην επανάσταση του 1848, ως αγωνιστές, αλλά στη συνέχεια οι δρόμοι τους χώρισαν, όντας πράγματι τα προϊόντα δυο εντελώς διαφορετικών κοινωνικών περιβαλλόντων. Ο Μπακούνιν προερχόταν από τη Ρωσία, όπου η τσαρική απολυταρχία κατέστειλε οποιαδήποτε κοινωνική και πνευματική πρόοδο. Ο Μαρξ είχε γαλουχηθεί εντός της ανόδου του δυτικού βιομηχανικού καπιταλισμού. Για τον Μπακούνιν ως εκ τούτου, η ελευθερία αποτελούσε την μέγιστη ιδέα και στόχο, αναγνωρίζοντας στην ... κρατική εξουσία τη βάση της δουλείας και της φτώχειας των μαζών. Ο Μαρξ από την άλλη έβλεπε στην καπιταλιστική εκμετάλλευση την αιτία της δυστυχίας και της δουλείας, γνωρίζοντας την πολιτική ελευθερία της Αγγλίας, όπου, ωστόσο, υπήρχαν οι διάφορες ανοργάνωτες ανταγωνιζόμενες μικρές επιχειρήσεις,  και ως εκ τούτου θεωρούσε την οργάνωση ως ένα μείζον ζήτημα, το οποίο θα μπορούσε να λυθεί μόνο από μια κεντρική κυρίαρχη εξουσία, μια δημοκρατική κρατική εξουσία, η οποία ελέγχεται και κυριαρχείται από την εργατική τάξη. Έτσι οι βασικές τους ιδέες βρέθηκαν αντιμέτωπες μεταξύ τους. Ο Μαρξ είδε ότι η πολιτική ελευθερία του Μπακούνιν δεν ήταν επαρκής, ενώ ο Μπακούνιν έβλεπε ότι η οργανωμένη κρατική εξουσία του Μαρξ θα έφερνε μια χειρότερη σκλαβιά. Ο Μπακούνιν είχε έρθει σε επαφή και είχε σπουδάσει, όπως και πολλοί άλλοι ρώσοι, τις δυτικές επιστήμες και γνώσεις και, σε αντίθεση με τους περισσότερους ρώσους, επιχείρησε να τις εφαρμόσει για να συμμετάσχει στον αγώνα των εκμεταλλευομένων μαζών στη δυτική Ευρώπη, θεωρώντας ότι τα προβλήματα τους ήταν τα ίδια με τα δικά του. Ο Μαρξ επαναστατικοποίησε τη δυτική επιστήμη μέσω του ιστορικού υλισμού και της οικονομικής θεωρίας του καπιταλισμού, θέτοντας με αυτόν τον τρόπο μια νέα βάση για όλους τους περαιτέρω ταξικούς αγώνες.

Η σύγκρουσή τους στη 1η Διεθνή έχει αναλυθεί και από τις δύο πλευρές, από τους σοσιαλιστές και τους αναρχικούς, όπου η κάθε πλευρά υπερασπίζεται τον μεγάλο της πρόδρομο, επαναλαμβάνοντας ως επί το πλείστον όλα τα παλιά επιχειρήματα και κατηγορίες. Γνωρίζεις και εσύ το έργο του ελβετού συγγραφέα Brupbacher για τον Μαρξ και τον Μπακούνιν, όπου ο γνωστός γερμανός ιστορικός και σοσιαλιστής Franz Mehring στη συνέχεια επιβεβαίωσε την άποψή του και εξέφρασε τη δική του κριτική στάση σε πολλούς από τους ισχυρισμούς του Μαρξ, δεχόμενος πολλές κατηγορίες από τους σοσιαλιστές κομματικούς του συντρόφους. Νομίζω πως θυμάμαι ότι ο Rjasanoff, αδιαμφισβήτητα ένας από τους καλύτερους εμπειρογνώμονες στη σοσιαλιστική ιστορία, επέκρινε τον Mehring επ 'αυτού.

Δεν ήταν απλώς η σύγκρουση δύο αντίθετων χαρακτήρων, όπου από την μια είχαμε το φλογερό πνεύμα του Μπακούνιν να απευθύνει έκκληση στα επαναστατημένα συναισθήματα (των εργατών) για να πολεμήσουν για την ελευθερία, και από την άλλη τον θεμελιώδη επιστήμονα Μαρξ που προσπαθούσε να οργανώσει την αφύπνιση της εργατικής τάξης. Το πρόβλημα βρισκόταν στον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να ενωθεί η οργάνωση και η ελευθερία σε μία μορφή και μέθοδο της επαναστατικής δράσης. Κάτι το οποίο δεν μπορούσε να επιλυθεί εκείνη την περίοδο, γιατί η λύση του απαιτεί ένα υψηλότερο στάδιο της προλεταριακής συνείδησης από αυτό που υπήρχε κατά τον 19ο αιώνα. Η καπιταλιστική ανάπτυξη έχει αλλάξει αυτές τις συνθήκες. Η οργάνωση έχει γίνει ένα όπλο του καπιταλισμού και στα χέρια της κρατικής εξουσίας έγινε, στη Γερμανία και στη Ρωσία, ένα συντριπτικό όργανο της δεσποτικής καταστολής κάθε ελευθερίας. Τώρα που οι σοσιαλιστές αυτοαποκαλούνται οπαδοί του Μαρξ, προβαίνοντας σε μια μονομερή διαστρέβλωση των απόψεών του, ενεργώντας ως πράκτορες του κρατικού καπιταλισμού, είναι φυσικό η προσοχή  των ευρύτερων κύκλων να στραφεί προς το γράψιμο του Μπακούνιν. Και έτσι νομίζω ότι ένα βιβλίο που εξηγεί τις απόψεις του θα θεωρηθεί πολύ ενδιαφέρον από τους εργάτες.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ωστόσο, ότι με αυτόν τον τρόπο το πρόβλημα δεν έχει λυθεί έτσι απλά. Η λύση αυτή μπορεί να προχωρήσει μόνο από τη δράση της εργατικής τάξης, όταν αυτή πρέπει να πολεμήσει ενάντια στην επιδείνωση των συνθηκών της, την οποία επιβάλλει μια πιο ισχυρή κρατική δικτατορία. Νομίζω ότι πρέπει να είναι σαφές ότι η συμβουλιακή οργάνωση αποτελεί τη σύνθεση των απόψεων που στο προηγούμενο αιώνα φαίνονταν να βρίσκονται σε πλήρη ανταγωνισμό. Μιας και η συμβουλιακή οργάνωση συνδυάζει τους στόχους της οργάνωσης και της ελευθερίας σε ένα αρμονικό σύνολο. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά αυθόρμητα στα σοβιέτ της ρωσικής επανάστασης, αλλά ύστερα από σύντομο χρονικό διάστημα δέχθηκε την καταστολή και την παραμόρφωση από τον κρατικό καπιταλισμό. Στη συνέχεια, στη Γερμανία το 1918-1919 ξεπήδησε κάτω από τα Arbeiterrate, και εδώ και στην Ολλανδία, στις αποσχισθείσες ομάδες που αντιτίθενται στην ανάπτυξη του κομμουνιστικού κόμματος, η ιδέα των συμβουλίων των εργαζομένων βρήκε την πιο σαφή της έκφραση. Με τη νέα αυτή άποψη, νομίζω ότι θα είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε καλύτερα το έργο των μεγάλων προκατόχων μας. ......