Προδημοσίευση: με τη μάχη στο αίμα τους

Ο Ουινστον Τσόρτσιλ και μπάτσοι στην πολιορκία της οδού Σίδνευ

Κεφάλαιο από την υπό (συμπληρωμένη) επανέκδοση του ΜΕ ΤΗ ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΑΙΜΑ ΤΟΥΣ που θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβρη από τον Δαίμονα του Τυπογραφείου.

Πίτερ ο ζωγράφος (1)

Στις 3 Γενάρη 1911 οι φλόγες της ρώσικης επανάστασης έφτασαν ως την οδό Σίδνεϋ του ανατολικού Λονδίνου, όταν η αστυνομία επιχείρησε να συλλάβει αναρχικούς ληστές, ρώσικης καταγωγής. Μετά από ώρες άγριας ανταλλαγής πυρών, και αφού ο τότε υπουργός εσωτερικών Ουίνστον Τσόρτσιλ διέταξε ακόμα και τη χρήση πυροβολικού, δύο εκ των μελών της ομάδας βρέθηκαν νεκροί. Ο τρίτος όμως, ο φερόμενος ως αρχηγός, επονομαζόμενος «Πίτερ ο ζωγράφος» ή Πίτερ Πιατκόφ, δεν βρέθηκε πουθενά. Ο αστυνομία τον αναζήτησε εντατικά, φτάνοντας να τυπώσει και αφίσες με τη φωτογραφία του. Όμως, ο διαβόητος αναρχικός από τη Ρωσία δεν εντοπίστηκε, ενώ η πραγματική ταυτότητά του παρέμεινε μυστήριο για χρόνια. 

Σχεδόν έναν αιώνα μετά, το 1903, ο ιστορικός Φίλιπ Ρουφ τεκμηρίωσε ότι επρόκειτο για τον λετονό αναρχικό Ζάνις Ζάκλις, γεννημένο το 1883 στη μικρή πόλη Σάλντους. Το 1901 είχε εγκαταλείψει τις σπουδές του εντασσόμενος σε παράνομες σοσιαλδημοκρατικές ομάδες. Το 1903 αναγκάστηκε να διαφύγει στο Μπαμπρούσκ της Λευκορωσίας όταν φίλος του, μετά από βασανιστήρια που υπέστη από την αστυνομία, τον υπέδειξε ως τον συγγραφέα και διακινητή επαναστατικών προκηρύξεων. Στο Μπαμπρούσκ συνελήφθη μετά τα βίαια επεισόδια της πρωτομαγιάς του 1904. Όταν αφέθηκε ελεύθερος συμμετείχε στην ίδρυση του λετονικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος.

Στις 13 Γενάρη 1905 μια εργατική διαδήλωση στη Ρίγα βαφόταν στο αίμα από την τσαρική αστυνομία, αφήνοντας πίσω της 64 νεκρούς. Ήταν το έναυσμα της επανάστασης του ’05 στη Λετονία. Ο Ζάκλις πέρασε οριστικά στην παρανομία και ποτέ πια δεν θα αναφερόταν με το κανονικό του όνομα. Πλέον ήταν γνωστός ως «Επόπτης», παίρνοντας αυτό το όνομα από ένα γνωστό λετονικό μυθιστόρημα όπου ένας ληστής αποσπά μεγάλα χρηματικά ποσά από γαιοκτήμονες υποκρινόμενος τον επόπτη. 

Αναδείχτηκε σε επικεφαλής του «Τεχνικού Τμήματος» της κεντρικής επιτροπής των σοσιαλδημοκρατών, υπεύθυνος για την τεροριστική δράση. Του ανατέθηκε η συγκέντρωση όπλων και χρημάτων. Μια δύναμη διακοσίων ανδρών απαλλοτρίωνε οπλισμό από οπλοστάσια και στρατιωτικές περιπόλους. Σύντομα έγινε ο διοικητής των ομάδων μάχης. Την πρωτομαγιά του 1905, παρά την επίσημη γραμμή του κόμματος για αναδίπλωση της τεροριστικής δράσης λόγω του φόβου για διολίσθηση σε αναρχίζουσες πρακτικές, ο Ζάκλις μαζί με τον Πέτερις Λάπσα συντόνισε πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις κατά αστυνομικών περιπόλων.

Η τεροριστική δράση συνεχίστηκε αναγκάζοντας τις τσαρικές αρχές να επιβάλουν τον Αύγουστο καθεστώς εκτάκτου ανάγκης και να συλλάβουν πολλούς επαναστάτες, καταδικάζοντας δύο απ’ αυτούς σε θάνατο. Ο Ζάκλις διεύθυνε δύναμη 52 επαναστατών (σοσιαλδημοκρατών και μελών της εβραϊκής Μπουντ) που στις 7 Σεπτέμβρη επιτέθηκαν στην Κεντρική Φυλακή της Ρίγα για να απελευθερώσουν τους συντρόφους τους. Τέσσερις ομάδες εισέβαλαν στο εσωτερικό της φυλακής πετυχαίνοντας τον σκοπό τους. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες νίκες του επαναστατικού ’05.

Η περίοδος Οκτώβρη-Νοέμβρη 1905 ήταν μια εποχή έντονων συγκρούσεων. Η Ρίγα βρισκόταν υπό ένα ιδιότυπο καθεστώς δυαδικής εξουσίας· των τσαρικών αρχών αλλά και ταυτόχρονα της εργατικής Ομοσπονδιακής Επιτροπής. Οι τοπικές Μαύρες Ταξιαρχίες προετοίμαζαν πογκρόμ κατά του εβραϊκού πληθυσμού για τις 22 Οκτώβρη, κάτι όμως που ακυρώθηκε από τη μαχητική δράση του Ζάκλις και των συντρόφων του. Οι λετονοί επαναστάτες, με άγριες μάχες στους δρόμους, κατάφεραν να τσακίσουν τις αντιδραστικές Μαύρες Ταξιαρχίες. Κατά τον ίδιο τρόπο προστατεύτηκαν οι εβραϊκές κοινότητες σε Κίεβο, Κίσινεφ και άλλες πόλεις της ρώσικης αυτοκρατορίας. 

Καθεστώς εκτάκτου ανάγκης επιβλήθηκε εκ νέου τον Δεκέμβρη όταν η λετονική ύπαιθρος πήρε φωτιά. Οι επαύλεις των γαιοκτημόνων παραδίδονταν στις φλόγες ενώ ολόκληρες πόλεις καταλήφθηκαν μετά από μάχες. Στις 24 Νοέμβρη ο Ζάκλις πήγε μαζί με τον Λάπσα στο Σκρίβερι και οργάνωσαν την επίθεση κατά της έπαυλης του φον Χένινγκ, κυβερνήτη-στρατηγού της Ρίγα. Η έπαυλη πυρπολήθηκε και ο Χένινγκ εκτελέστηκε. Οι επαναστάτες κατάφεραν να αποκρούσουν την αντεπίθεση που οργανώθηκε από τον στρατηγό Στερν και μόλις την 1^η Δεκέμβρη κατάφεραν οι ισχυρές κυβερνητικές ενισχύσεις να επιβληθούν επί της εξέγερσης στο Σκρίβερι. Τα αντίποινα ήταν ιδιαιτέρως αιματηρά και ο στρατός εκτέλεσε εκατοντάδες λετονούς χωρικούς. 

Ο Ζάκλις υιοθετούσε όλο και βιαιότερες πρακτικές, απομακρυνόμενος από τους σοσιαλδημοκράτες συντρόφους του. Στις 20 Δεκέμβρη οργάνωσε επιδρομή στο εργοστάσιο Προβόντνικ όπου είχε στρατοπεδεύσει σώμα ρώσων δραγόνων (2), επιδιδόμενο σε αγριότητες. Για να δώσουν τέλος στις κτηνωδίες κατά των εργατών (ακόμα και βιασμούς εργατριών), οι επαναστάτες έπιασαν στον ύπνο τους δραγόνους, σκοτώνοντας δεκαεπτά και τραυματίζοντας είκοσι από αυτούς. Απαλλοτριώθηκε το σύνολο του οπλισμού τους. Το κόμμα, δυσαρεστημένο από την ανεξέλεγκτη δράση του Ζάκλις, τον αντικατέστησε με τον Μάρτιν Λούθερ Μπόμπισας. 

Σύντομα μετά το Προβόντνικ συνελήφθη ο Φρίσις Σβαρς, στενός συνεργάτης του Ζάκλις που έμελλε να σκοτωθεί στο Λονδίνο το 1911. Συνελήφθη επίσης ο Μπόμπισας, διάδοχος του Ζάκλις στη διεύθυνση των σοσιαλδημοκρατικών ομάδων μάχης. Στις 17 Γενάρη, οπλισμένη ομάδα επαναστατών επιτέθηκε μέρα μεσημέρι στο κτίριο της Ασφάλειας στη Ρίγα, απελευθερώνοντας τους συλληφθέντες συντρόφους.

Μετά από αυτή την παράτολμη ενέργεια, κι ενώ τα πράγματα τη Λετονία δυσκόλευαν, ο Ζάκλις με ομάδα συντρόφων μετέφερε τη δράση του στην καρδιά της ρώσικης αυτοκρατορίας, στην Πετρούπολη. Στόχος τους τα τραπεζικά καταστήματα και τα ταχυδρομεία, με σκοπό τη χρηματοδότηση της ανασυγκρότησης του κινήματος πίσω στη Λετονία. Επόμενος σταθμός τους ήταν το Ελσίνκι της Φινλανδίας όπου και εκεί συνέχισαν την απαλλοτριωτική τους δράση. Κατόπιν, η δυτική Ευρώπη όπου οργάνωσαν την αποστολή φορτίων όπλων στη Λετονία. Με μια τελευταία στάση στην Ελβετία επέστρεψαν πίσω στη χώρα τους. Μια ιδεολογική μετάλλαξη είχε όμως συντελεστεί. Ο Ζάκλις και οι σύντροφοί του, απογοητευμένοι από τη στάση των σοσιαλδημοκρατών, ενστερνίστηκαν τις αναρχικές αντιλήψεις.

Με την επιστροφή στη Λετονία, εκτός από την τεροριστική δράση, άρχισε η αναρχική οργανωτική συγκρότηση και προπαγανδιστική δουλειά. Εκδόθηκε η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ καθώς και αναρχικά μανιφέστα και μπροσούρες. Όμως ήδη το ρώσικο κράτος είχε αρχίσει να περνάει στην αντεπίθεση. Στις 14 Αυγούστου 1906, οι αναρχικοί Κάρλις Κρίεβινς και Άννα Κάουνε, μέλη της ομάδας, περικυκλώθηκαν από την αστυνομία σε σπίτι της οδού Στάμπου. Αρνούμενοι να παραδοθούν έδωσαν πολύωρη μάχη μέχρι και το ξημέρωμα της επόμενης μέρας, όταν έπεσαν νεκροί. Ήταν η συνηθισμένη πρακτική των αναρχικών να μην παραδίδονται, κάτι που επαναλήφθηκε άπειρες φορές στη Λετονία, όπως και στις άλλες επαρχίες της ρώσικης αυτοκρατορίας. Ήταν το ίδιο μοτίβο ως και την πολιορκία της οδού Σίδνεϋ στο Λονδίνο. 

Στα τέλη του 1906 ο Ζάκλις αναγκάστηκε, ως Πίτερ Πιατκόφ, να καταφύγει στις ΗΠΑ όπου και τραβήχτηκε η “διάσημη” φωτογραφία του που χρησιμοποιήθηκε στην αφίσα με την οποία αργότερα τον επικήρυξε η βρετανική αστυνομία. Στις ΗΠΑ συνάντησε ξανά τον Φρίσις Σβαρς, τον σύντροφό του τον οποίο είχε απελευθερώσει από την Ασφάλεια της Ρίγα, καθώς και άλλους λετονούς αναρχικούς. Τον Φλεβάρη του 1908, οι Ζάκλις, Σβαρς και Χαρτμάνις λήστεψαν δύο εμπόρους στο Γουόμπερν της Μασαχουσέτης, τραυματίζοντας στην καταδίωξη που ακολούθησε δύο αστυνομικούς. 

Την άνοιξη του 1908 η ομάδα αποφασίζει να επιστρέψει στην Ευρώπη. Τρία μέλη της ληστεύουν τον Απρίλιο μια τράπεζα στο Λανκασάιρ της Αγγλίας ενώ ο Ζάκλις βρίσκεται στη Γαλλία όπου σπουδάζει ιατρική και χημεία. Δεν ξεχνούν όμως τον βασικό τους στόχο που είναι η επιστροφή και η δράση στη Λετονία. Μέλη της ομάδας επιστρέφουν μεταφέροντας οπλισμό και έντυπο υλικό για να συγκροτήσουν τον «ΕΚΔΙΚΗΤΗ / Ομοσπονδία Αναρχικών Ομάδων Βαλτικής». Κάποιοι απ’ αυτούς συλλαμβάνονται, δύο όμως (οι Άλφρεντ Τζιρκάλις και Γιούρις Λάιβινς) καταφέρνουν να αποδράσουν, για να τους ξαναβρούμε τρία χρόνια αργότερα στα αιματηρά γεγονότα του Λονδίνου.  

Στο Λονδίνο βρίσκεται ο Σβαρς. Μαζί με τους Χαρτμάνις, Σμόλερ, Βασίλεβα και Σοκόλοβ συγκροτούν την αναρχική ομάδα ΦΛΟΓΑ. Σε λίγο καταφθάνουν και οι δύο δραπέτες της Ρίγα και παράλληλα με την προπαγανδιστική δράση ξεκινούν τις απαλλοτριώσεις. Τους αποδίδονται, αυτή τη χρονική περίοδο, τρεις τουλάχιστον διαρρήξεις σε κοσμηματοπωλεία, με τη μέθοδο του ριφιφί. 

Τον Οκτώβρη του 1910 έρχεται και ο Ζάκλις ενώ ήδη από τον Νοέμβρη η ρώσικη αστυνομία διαθέτει αναφορές για σχεδιαζόμενο συνέδριο των λετονών αναρχικών στο Λονδίνο, που θα ενοποιήσει σε μία οργάνωση τις διάσπαρτες ομάδες. 

Στις 16 Δεκέμβρη ο Ζάκλις συγκεντρώνει την ομάδα σε διαμέρισμα της οδού Γκρόουβ που είχε νοικιάσει ως Πίτερ Πιατκόφ. Από εκεί ξεκινούν για να διαρρήξουν ένα κοσμηματοπωλείο στην οδό Χάουντσντιτς. Ενώ ανοίγουν τρύπα σε τοίχο στην πίσω πλευρά του καταστήματος, γίνονται αντιληπτοί από γείτονα που ειδοποιεί την αστυνομία. Στη μάχη που ακολουθεί σκοτώνονται τρεις αστυνομικοί και τραυματίζεται βαριά ο Χαρτμάνις. Οι σύντροφοί του δεν τον εγκαταλείπουν και τον μεταφέρουν για ενάμιση χιλιόμετρο, ως και το διαμέρισμα της οδού Γκρόουβ όπου τελικά πεθαίνει. Θα τον βρει εκεί νεκρό η αγγλική αστυνομία όταν αρχίσει να ξετυλίγει το κουβάρι των δραστών. Στο σπίτι του Σβαρς, που επίσης θα εντοπιστεί, θα βρεθεί έντυπο αναρχικό υλικό αλλά και τα ντοκουμέντα της επικοινωνίας μεταξύ λετονικών αναρχικών ομάδων σε Ευρώπη και Αμερική, καθώς και του σχεδίου τους για τη δημιουργία μιας διεθνούς οργάνωσης. 

Οι Σβαρς και “Πιατκόφ” επικηρύσσονται με το ποσό των πεντακοσίων λιρών και η σύλληψή τους μπαίνει ως “ζήτημα τιμής” για την αστυνομία. Την 1^η Γενάρη 1911, ο ιδιοκτήτης ενός σπιτιού της οδού Σίδνεϋ αναγνωρίζει στα πρόσωπα των νοικάρηδών του τους καταζητούμενους και σπεύδει να ειδοποιήσει την αστυνομία. Το κτίριο αμέσως περικυκλώνεται και εκκενώνεται από τους υπόλοιπους ενοίκους του. Καθώς όμως κανένα σημάδι ζωής δεν φαίνεται από το διαμέρισμα του β’ ορόφου, η αστυνομία έχει τη “φαεινή” ιδέα να πάει ένας μπάτσος να… πετάξει πέτρες στο παράθυρο του διαμερίσματος για να δουν αν θα υπάρξει κάποια αντίδραση. Αυτοστιγμεί ο μπάτσος κείτεται πυροβολημένος στο έδαφος. Η μάχη αρχίζει. Στο σημείο, εκτός από τους μπάτσους, σπεύδουν και στρατιωτικές μονάδες. Καθώς η πολιορκία συνεχίζεται άκαρπη, καταφθάνει και ο υπουργός εσωτερικών Ουίνστον Τσόρτσιλ ο οποίος διατάζει να φέρουν κανόνια πυροβολικού για να χτυπηθεί το διαμέρισμα. Τον προλαβαίνει η φωτιά που ξεσπάει, μάλλον όταν μια σφαίρα τρυπάει τον σωλήνα του γκαζιού. Οι αναρχικοί, πιστοί στις παραδόσεις της επανάστασης του 1905, δεν παραδίδονται μέχρι και τη στιγμή που η στέγη καταρρέει από τη φωτιά που μαίνεται. Τότε μόνο αστυνομία και πυροσβεστική θα καταφέρουν να μπουν στο διαμέρισμα, ανακαλύπτοντας τα πτώματα των Σβαρς και Σοκόλοφ. 

Ο Πίτερ Πιατκόφ ή Πίτερ ο ζωγράφος παρέμεινε άφαντος, περνώντας οριστικά στα όρια του επαναστατικού θρύλου. 
      

  "(…) Γι' αυτό, μπροστά στα μούτρα των οργισμένων αστών, αυτών που δικάζουν, των τίμιων κτηνών, των πόρνων της δημοσιογραφίας, εμείς επιμένουμε να φωνάζουμε: Οι “ληστές” του Λονδίνου είναι δικοί μας!

Είναι επίσης, παρεμπιπτόντως, ευγενείς ληστές και μπορούμε να είμαστε περήφανοι για αυτούς. Δεν θα πούμε μάταια λόγια μετάνοιας, δεν θα κλάψουμε μάταια για αυτούς. Όχι! Αλλά είθε οι θάνατοί τους να είναι παράδειγμα και να χαραχτεί στις μνήμες μας το υψηλό σύνθημα των ρώσων συντρόφων: Οι αναρχικοί δεν παραδίδονται ποτέ!

Οι αναρχικοί δεν παραδίδονται! Ούτε κάτω από τους πυροβολισμούς των μπάτσων, ούτε μπροστά στις κραυγές  του πλήθους ή στην καταδίκη αυτών που κρίνουν! Οι αναρχικοί δεν παραδίδονται!" (3).

---

1. Μία ακόμα προσθήκη της τελευταίας στιγμής, η κατά πολλούς τρόπους χαρακτηριστική (για τους αναρχικούς επαναστάτες της εποχής) διαδρομή του λετονού Ζάνις Ζάκλις. Χαρακτηριστική ως προς την εξέλιξή του μέχρι και την αναρχική στράτευση, την όλη δράση του, τη διασυνοριακή διάστασή της. Πηγή του κειμένου είναι το latvianhistrory.com 
2. Έφιππο στρατιωτικό σώμα.

3. Από αναρχική εφημερίδα της εποχής.