Μπολσεβικισμός και Σταλινισμός

Το παρών άρθρο αρχικά δημοσιεύτηκε στην έκδοση του Politics Vol. 4 - no. 2 - Mar/Apr 1947, ενώ συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο του Ματίκ: "Αντιμπολσεβίκικος Κομμουνισμός" το 1978. Στο άρθρο ο Ματίκ αναλύει “τις σαθρές διαφορές ανάμεσα στις ιδεολογίες του σταλινισμού και του τροτσκισμού” και το γιατί “το ίδιο το παρελθόν και οι θεωρίες του Τρότσκι” και ο ρόλος του στην δημιουργία του ρώσικου καθεστώτος “καταδίκασε τον τροτσκισμό να παραμένει απλά ο πόλος έλξης των αποτυχημένων μπολσεβίκων”.

Μπολσεβικισμός και Σταλινισμός

του Πολ Ματίκ

μετάφραση kostav

Ο υποτιθέμενος σκοπός της βιογραφίας του Στάλιν [1] από τον Τρότσκι  είναι να καταδείξει το: “πως μια τέτοια προσωπικότητα δημιουργήθηκε και πως ανήλθε στην εξουσία σφετεριζόμενος το δικαίωμα ενός τόσο σημαντικού ρόλου.” Ο πραγματικός σκοπός όμως του βιβλίου είναι να δείξει γιατί ο Τρότσκι έχασε αυτήν την θέση εξουσίας που προσωρινά κατείχε και γιατί έπρεπε αυτός και όχι ο Στάλιν να διαδεχθεί τον Λένιν. Πριν τον θάνατο του Λένιν προϋπαντούσαμε παντού “ τον Λένιν και τον Τρότσκι”, ενώ το όνομα του Στάλιν βρισκόταν στο τέλος οποιασδήποτε λίστας με εξέχοντες Μπολσεβίκους. Μάλιστα κάποια φορά ο Λένιν ζήτησε να μπει η υπογραφή του μετά από αυτήν του Τρότσκι. Εν συντομία το βιβλίο εξηγεί γιατί ο Τρότσκι θεωρούσε “πως ήταν ο φυσικός διάδοχος του Λένιν” και ως αποτέλεσμα είναι μια βιογραφία και του Στάλιν και του Τρότσκι.

Βέβαια, σε κάθε καινούργια αρχή μπορούμε να διακρίνουμε μόνο λίγα πράγματα από την συνολική εικόνα και έτσι ο μπολσεβικισμός του Λένιν και του Τρότσκι διαφέρει από αυτόν του Στάλιν όσο διέφερε η πολιτική τρομοκρατίας του Χίτλερ το 1933 με αυτή που ακολούθησε ο ναζισμός στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Το γεγονός πως δεν υπάρχει κάτι στις τακτικές και γενικότερες πολιτικές του Στάλιν, που να μην συμπεριλαμβάνεται σε αυτές των Λένιν και Τρότσκι είναι κάτι που αποδεικνύεται και από τα πρώτα γραπτά του Τρότσκι [2]. Για παράδειγμα ο Τρότσκι, όπως και ο Στάλιν, εισήγαγε την καταναγκαστική εργασία ως “σοσιαλιστικό θεσμό και αρχή”. Μιας και ήταν και αυτός πεπεισμένος πως “κανένας πραγματικός σοσιαλιστής δεν θα έφερνε την οποιαδήποτε αντίρρηση στο δικαίωμα του εργατικού κράτους, να απλώνει τα χέρια του πάνω σε οποιονδήποτε εργάτη δεν δεχόταν να εκτελέσει την προκαθορισμένη για αυτόν εργασία”, επίσης ήταν ο Τρότσκι ο οποίος υπέδειξε πρώτος τον “σοσιαλιστικό” χαρακτήρα της ανισότητας. Σύμφωνα με τον Τρότσκι: “Οι εργάτες οι οποίοι προσφέρουν περισσότερα για το κοινό καλό από τους υπόλοιπους έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν μεγαλύτερη αμοιβή από τους υπόλοιπους απρόσεκτους,τεμπέληδες και ανοργάνωτους”. Υποστήριζε επίσης πως έπρεπε να γίνει οτιδήποτε ήταν απαραίτητο για την “ενίσχυση της ανάπτυξης του πνεύματος της αντιπαλότητας στη σφαίρα της παραγωγής”. Βέβαια όλα αυτά βαφτίζονταν ως οι “σοσιαλιστικές αρχές” της “περιόδου του μετασχηματισμού”, κάτι το οποίο υπαγορευόταν από τις αντικειμενικές δυσκολίες στον δρόμο της πλήρης κοινωνικοποίησης. Δεν ήταν κάποια επιθυμία αλλά η ανάγκη για ενδυνάμωση της κομματικής δικτατορίας μέχρις ότου αυτή μας οδηγούσε στην εξάλειψη όλων αυτών των ελευθεριών, οι οποίες με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, είχαν αναπτυχθεί από το αστικό κράτος. Ωστόσο, και ο Στάλιν, επίσης, μπορούσε και υποδήλωνε διαρκώς ως δικαιολογία για τις πολιτικές του αυτή την ιστορική αναγκαιότητα της κομματικής δικτατορίας.

Για να μπορέσει να βρει άλλα επιχειρήματα εναντίον του σταλινισμού πέραν της προσωπικής του αντιπάθειας προς έναν διεκδικητή στους εσωκομματικούς αγώνες για κατάληψη τς εξουσίας, ο Τρότσκι έπρεπε να ανακαλύψει και να κατασκευάσει πολιτικές διαφορές μεταξύ του ίδιου και του Στάλιν, και μεταξύ του Στάλιν και του Λένιν, έτσι ώστε να υποστηρίξει τον ισχυρισμό του, πως χωρίς τον Στάλιν τα πράγματα θα έπαιρναν άλλη τροπή στην Ρωσία και πέραν αυτής.

Βέβαια δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν “θεωρητικές” διαφορές μεταξύ του Λένιν και του Στάλιν, μιας και το μόνο θεωρητικό έργο του δεύτερου είχε εμπνευστεί και επιμεληθεί από τον ίδιο τον Λένιν.

Και αν η λαχτάρα και η φύση του Στάλιν ήταν που τροφοδότησε και έβαλε εμπρός τον συγκεντρωτικό κομματικό μηχανισμό, ήταν ο Λένιν ο οποίος κατασκεύασε αυτόν τον τέλειο μηχανισμό για λογαριασμό (τελικά) του Στάλιν, έτσι ούτε σε αυτό το σημείο μπορούσαν να αναδειχτούν κάποιες πραγματικές διαφορές μεταξύ των δύο. Για την ακρίβεια όσο καιρό ο Λένιν ήταν πολιτικά ενεργός, ο Στάλιν δεν αποτελούσε απολύτως κανένα πρόβλημα για αυτόν, ωστόσο μπορεί να αποτελούσε ενόχληση για “τον υπ'αριθμόν δύο μπολσεβίκο”.

Παρόλα αυτά, για να μπορέσει ο Τρότσκι να εξηγήσει την “σοβιετική παρέκκλιση/λοξοδρόμηση”, έπρεπε να υπάρχει μια διαφορά μεταξύ λενινισμού και σταλινισμού, υπό την προϋπόθεση, βέβαια, πως μια τέτοια παρέκκλιση όντως υπήρχε. Για το συγκεκριμένο, ο Τρότσκι είχε επιδείξει διάφορες ιδέες για το πότε και πως ακριβώς αυτό συνέβη, αλλά στην βιογραφία του για τον Στάλιν αγνοεί να απαντήσει στο ουσιαστικό αυτό ερώτημα και κυρίως στο πότε αυτή η παρέκκλιση άρχισε να δημιουργείται, και απλά δηλώνοντας αόριστα πως ήταν κάτι που είχε να κάνει με “τα αυξανόμενα προνόμια και εξουσίες που δινόντουσαν στην γραφειοκρατία”. Ωστόσο αυτό μας πηγαίνει πίσω στην πρώιμη περίοδο της μπολσεβίκικης δικτατορίας, κατά την ο οποία ο Λένιν και ο Τρότσκι ήταν αυτοί που δημιούργησαν την κρατική γραφειοκρατεία και αύξησαν την αποτελεσματικότητα της αυξάνοντας τα προνόμια και τις εξουσίες της.

Ανταγωνιστές για την εξουσία

Το γεγονός πως οι ατέλειωτοι αγώνες για την κατάληψη της εξουσίας διεξάγονταν ανοικτά μόνο μετά τον θάνατο του Λένιν, συνιστά κάτι διαφορετικό από κάποια σοβιετική παρέκκλιση. Δείχνει ξεκάθαρα πως ήδη από εκείνη την περίοδο το μπολσεβίκικο κράτος ήταν αρκετά δυνατό να παραβλέψει και να εκτοπίσει τόσο τον ρώσικο λαό όσο και την διεθνή αστική τάξη. Η ανάπτυξη της γραφειοκρατίας επέφερε και την αίσθηση πως η Ρωσία πια ήταν δική τους, ο αγώνας για την κατάληψη των καρπών της επανάστασης, έμπαινε πλέον σε ένα πιο γενικό και σοβαρό επίπεδο.

Όλοι οι ανταγωνιστές σε αυτόν τον αγώνα υποδήλωναν την ανάγκη για δικτατορία λόγω των μη επιλυμένων εσωτερικών ζητημάτων μεταξύ “εργατών” και “αγροτών”, της δυσχερής οικονομικής και τεχνολογικής κατάστασης που βρισκόταν η χώρα και του συνεχούς κινδύνου κάποιας εξωτερικής παρέμβασης/επίθεσης. Όμως σχετικά με το ποιες θα ήταν εσωτερικές δομές της δικτατορίας, όλα τα σενάρια ήταν πιθανά. Εντός αυτού του αγώνα για την εξουσία η αναπτυσσόμενη άρχουσα τάξη ανέπτυξε και εξέφρασε ποικίλες πολιτικές προτάσεις για τα ζητήματα των αγροτών, των συμβουλίων των βιομηχανικών εργατών, και ενός δυνητικού διεθνιστικού ανοίγματος. Διάφορες θεωρίες αντιπαρατέθηκαν μεταξύ τους σχετικά με τις εκτιμήσεις της αγροτικής κατάστασης, την σχέση μεταξύ γραφειοκρατίας και επανάστασης, το ζήτημα του κόμματος κλπ. με αποκορύφωμα την διαμάχη μεταξύ Στάλιν και Τρότσκι και των θεωριών τους για “την διαρκή επανάσταση” και  “τον σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα”.

Είναι αρκετά πιθανό πως όλοι οι συμμετέχοντες πίστευαν στις θεωρίες και τα επιχειρήματά τους, όμως πέραν των θεωρητικών διαφοροποιήσεων τους, σε πρακτικό επίπεδο όλοι ενεργούσαν με τον ίδιο τρόπο, για να μπορέσουν να ικανοποιήσουν τις προσωπικές τους ανάγκες και φιλοδοξίες, και στην ουσία εξέφραζαν πανομοιότυπα πράγματα με διαφορετικούς όρους. Εάν ο Τρότσκι έβγαινε στο προσκήνιο  και επιζητούσε την εξουσία -σε όλα τα επίπεδα για την ακρίβεια- το έκανε για να υπερασπιστεί την πατρίδα. Όμως και ο Στάλιν: “ελκόταν από την εξουσία και έβγαινε στο προσκήνιο, επειδή για πρώτη φορά θα του δινόταν η ευκαιρία να δουλέψει με τον πιο ολοκληρωμένο διοικητικό μηχανισμό, αυτόν της πολεμικής μηχανής”, για την οποία παρεμπιπτόντως ο Τρότσκι έδινε όλα τα εύσημα στον εαυτό του. Εάν η αιματοβαμμένη καταστολή της Επανάστασης της Κροστάνδης αποτελούσε μια “τραγική αναγκαιότητα”, η σταλινική καταστολή του γεωργιανού απελευθερωτικού κινήματος  αποτελούσε “μια μεγάλη και ένδοξη ρωσοποίηση ενός έθνους μέσω της καταπάτησης των δικαιωμάτων του του ίδιου του λαού του”. Και με τον ίδιο τρόπο, οι όποιες προτάσεις γινόντουσαν από τον Τρότσκι αποκαλούνταν λάθος και αντεπαναστατικές από τους μπράβους του Στάλιν, ενώ όταν γινόντουσαν από τον Στάλιν αποτελούσαν μια ακόμη απόδειξη της σοφίας του μεγάλου ηγέτη, και αντίστοιχα υποδέχονταν τις απόψεις και τις προτάσεις τους οι μπράβοι και υποστηρικτές του Τρότσκι.

Για να κατανοήσουμε τον μπολσεβικισμό και υπό μια στενότερη έννοια τον σταλινισμό, δεν είναι αρκετό απλά να παρακολουθήσουμε τις υπερφίαλες και συνήθως ανόητες αντιπαραθέσεις του Στάλιν με τον Τρότσκι. Έτσι και αλλιώς, η ρώσικη επανάσταση δεν περιέχει μόνο το μπολσεβίκικο κόμμα. Δεν ξεκίνησε καν από κάποιο οργανωμένο πολιτικό κόμμα, αλλά  από την αυθόρμητη αντίδραση των μαζών υπό την κατάρρευση ενός ήδη επισφαλούς οικονομικού συστήματος στον απόηχο της στρατιωτικής ήττας. Οι αναταραχές του Φλεβάρη “ξεκίνησαν” από εκρήξεις πείνας σε εμπορικά μαγαζιά, με απεργίες και διαδηλώσεις στα εργοστάσια και με αυθόρμητες εκδηλώσεις αλληλεγγύης προς τους διαδηλωτές εναντίον των στρατιωτών. Όμως όλα τα αυθόρμητα κινήματα στην σύγχρονη ιστορία συνοδεύτηκαν από οργανωμένες δυνάμεις. Όταν η κατάρρευση του τσαρισμού ήταν πια αναπόφευκτη, διάφορες οργανώσεις βγήκαν στο προσκήνιο με ξεκάθαρους πολιτικούς σκοπούς και προγράμματα.

Εάν πριν την επανάσταση ο Λένιν είχε υποδείξει την οργάνωση έναντι του αυθορμητισμού, αυτό συνέβαινε λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στην Ρωσία, οι οποίες πρόσδιδαν στα αυθόρμητα κινήματα έναν “οπισθοδρομικό” χαρακτήρα. Ακόμα και τα πιο ανεπτυγμένα πολιτικά κόμματα προσέφεραν μόνο ένα περιορισμένο πρόγραμμα, οι βιομηχανικοί εργάτες επιζητούσαν ρεφορμιστικές αλλαγές κοινές με αυτές που επικρατούσαν στις πιο ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες. Η μικροαστική τάξη και όλοι οι σημαντικοί καπιταλιστές θέλανε μια δυτική αστική δημοκρατία. Οι αγρότες επιζητούσαν γη υπό μια καπιταλιστική γεωργική οργάνωση. Αν και προοδευτικά για την τσαρική Ρωσία, αυτά τα αιτήματα μετουσίωναν μόνο μια αστική επανάσταση.

Η νέα φιλελεύθερη κυβέρνηση του Φλεβάρη επιχείρησε να συνεχίσει τον πόλεμο. Όμως οι μάζες επαναστατούσαν ακριβώς ενάντια σε αυτές τις πολεμικές συνθήκες και καταστάσεις. Όλες οι υποσχέσεις που δόθηκαν εκείνη την εποχή για αλλαγές εντός των υπαρχόντων ιμπεριαλιστικών συσχετισμών της εξουσίας δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, και δεν υπήρχε κανένας τρόπος για την κυβέρνηση να κατευθύνει τις λαϊκές μάζες προς την κατεύθυνση που ήθελε. Στις νέες εξεγέρσεις οι μπολσεβίκοι κατάφεραν να καταλάβουν την εξουσία αλλά όχι μέσω κάποιας δεύτερης επανάστασης, αλλά μέσω μιας επιβαλλόμενης αλλαγής στην κυβέρνηση. Η κατάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους κατέστη δυνατή λόγω της δυσαρέσκειας και αδιαφορίας που επιδείκνυαν οι λαϊκές μάζες προς την υπάρχουσα κυβέρνηση. Το πραξικόπημα του Οκτώβρη, όπως ανέφερε ο Λένιν: “ήταν ευκολότερο και από το να σηκώσεις ένα φύλο”. Η τελική νίκη: “ήταν προδιαγεγραμμένη … ούτε ένα τάγμα δεν προσπάθησε να υπερασπιστεί την ρώσικη δημοκρατία … Ο αγώνας για την κατάληψη της απόλυτης εξουσίας πάνω σε μια αυτοκρατορία που καταλάμβανε το 1/6 του παγκόσμιου χάρτη, διαδραματίστηκε μεταξύ δυο εκπληκτικά μικρών δυνάμεων, τόσο στις επαρχίες όσο και στα δυο μεγάλα αστικά κέντρα”.

Οι μπολσεβίκοι δεν προσπάθησαν να αποκαταστήσουν τις παλιές συνθήκες με σκοπό να τις αλλάξουν, αλλά καρπώθηκαν οι ίδιοι τους καρπούς αυτής της αυθόρμητης και εννοιολογικά “οπισθοδρομικής” επανάστασης: το τέλος του πολέμου, τον εργατικό έλεγχο των εργοστασίων, την απαλλοτρίωσης της γης και των μέσων παραγωγής της άρχουσας τάξης. Και έτσι παρέμειναν στην εξουσία. Τα προεπαναστατικά αιτήματα των ρώσικων μαζών ήταν οπισθοδρομικά για δύο λόγους: Ήταν αιτήματα καπιταλιστικού τύπου που παρέπεμπαν στις πιο καπιταλιστικά εξελιγμένες δυτικές χώρες και επίσης λόγω των υπαρχόντων παγκόσμιων συνθηκών δεν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν στην Ρωσία. Εκείνη την περίοδο που η διαδικασία συγκεντρωτισμού του -πλέον- παγκόσμιου καπιταλισμού είχε επιφέρει μια πολύ συγκεκριμένη μορφή στην αστική δημοκρατία, δεν ήταν πια δυνατόν αυτή να σχηματιστεί από την αρχή στην Ρωσία. Εάν η επιζητούμενη από τα πλήθη δημοκρατία ήταν αδύνατον να επιτευχθεί, το ίδιο ίσχυε και για τις μεταρρυθμίσεις στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής μέσω μιας κοινωνικής νομοθεσίας και της ύπαρξης συνδικαλιστικών φορέων. Ενώ και η καπιταλιστική γεωργία είχε ξεπεράσει πλέον το στάδιο της φεουδαρχίας και κατευθυνόταν προς μια καπιταλιστική αγορά μέσω της εκβιομηχάνισης της γεωργίας και την επακόλουθη ενσωμάτωση της στη συγκεντρωτική διαδικασία του κεφαλαίου.

Οι μπολσεβίκοι και ο αυθορμητισμός των μαζών

Οι μπολσεβίκοι δεν δήλωναν υπαίτιοι για την επανάσταση. Έδωσαν όλα τα εύσημα στα αυθόρμητα κινήματα. Βέβαια, υποδήλωναν το πασιφανές γεγονός πως η  προηγούμενη ιστορία της Ρωσίας, η οποία περιλάμβανε και το μπολσεβίκικο κόμμα, είχε δημιουργήσει μια κάποια επαναστατική συνείδηση στις ανοργάνωτες μάζες, και υποστήριζαν πως χωρίς την ηγεσία τους η ιστορία της ρωσικής επανάστασης θα ήταν τελείως διαφορετική και πιθανότητα θα κατέληγε σε κάποια αντεπανάσταση. “Αν δεν είχαν καταλάβει οι μπολσεβίκοι την εξουσία” έγραφε ο Τρότσκι “ο κόσμος θα είχε μια ρώσικη λέξη για τον φασισμό 5 χρόνια πριν από αυτήν την Ρώμης”.

Όμως οι προσπάθειες αντεπανάστασης από τις παραδοσιακές δυνάμεις δεν απέτυχαν λόγω κάποιας συνειδητής κατεύθυνσης των αυθόρμητων κινημάτων, μέσω κάποιας “ενορατικότητας του Λένιν που προέβλεψε σωστά τα γεγονότα”, αλλά λόγω του ότι αυτά τα κινήματα δεν θα μπορούσαν να εκτραπούν από τον ίδιο τους τον σκοπό (την επανάσταση).

Εάν κάποιος θα ήθελε να χρησιμοποιήσει τον όρο “αντεπανάσταση” στην Ρωσία του 1917 πιθανόν αυτός να έπρεπε να αποδοθεί στην ίδια την επανάσταση, και στην ευκαιρία που έδωσε στους μπολσεβίκους να επαναφέρουν ένα κεντρικό και συγκεντρωτικό σύστημα για την διαιώνιση του καπιταλιστικού ζυγού και του αποκλεισμού των εργατών από τα μέσα παραγωγής και την επακόλουθη αποκατάσταση της Ρωσίας ως ιμπεριαλιστική δύναμη. Κατά την διάρκεια της επανάστασης οι στόχοι και τα συμφέροντα των εξεγερμένων μαζών και των μπολσεβίκων συνέκλιναν σε αξιοσημείωτο βαθμό. Πέραν αυτής προσωρινής σύμπνοιας στους στόχους, υπήρχε επίσης και ένας έντονος δεσμός μεταξύ των εγχειρημάτων κοινωνικοποίησης των μπολσεβίκων και των δράσεων των αυθόρμητων κινημάτων. Πολύ “οπισθοδρομικός” για τον σοσιαλισμό και πολύ “αναπτυγμένος” για τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, η επανάσταση λοιπόν μπορούσε να καταλήξει μόνο σε μια καπιταλιστική μορφή, την οποία οι μπολσεβίκοι θεωρούσαν πρώιμο στάδιο του σοσιαλισμού, τον κρατικό καπιταλισμό.

Θέτοντας τους εαυτούς τους στο πλευρό των αυθόρμητων μαζών οι μπολσεβίκοι δεν μπορούσαν να  επιβάλλουν τον κερδισμένο έλεγχο που είχαν πάνω σε αυτό το κίνημα όταν αυτό πέρασε στην διαδικασία υλοποίησης των στόχων του. Υπήρχαν πάρα πολλές διαφορετικές περιοχές με διαφορετικές τακτικές και πρακτικές για την επίτευξη των στόχων τους. Διαφορετικές αγροτικές κοινότητες κατάφεραν, ή απέτυχαν, να ικανοποιήσουν τις διαφορετικές ανάγκες και στόχους τους. Τα συμφέροντα τους όμως δεν είχαν καμία σύνδεση με αυτά του προλεταριάτου. Η ίδια η εργατική τάξη ήταν χωρισμένη σε διάφορες ομάδες με διαφορετικές ανάγκες, και γενικά σχέδια. Οι μικροαστοί είχαν να λύσουν τα δικά τους προβλήματα. Εν συντομία, υπήρχε μια αυθόρμητη συμμαχία εναντίον του τσαρισμού και του πολέμου, αλλά αντιθέτως δεν υπήρχε καμία ενότητα και συμφωνία στους στόχους (της επανάστασης) και στις μελλοντικές πολιτικές. Δεν ήταν δύσκολο για τους μπολσεβίκους να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους διαχωρισμούς για να δημιουργήσουν την δική τους εξουσία, η οποία τελικώς έγινε δυνατότερη από το σύνολο της κοινωνίας μιας και αυτή ποτέ δεν αντιμετώπισε τον εαυτό της ως σύνολο.

Όπως και οι υπόλοιπες ομάδες που εισχώρησαν στην επανάσταση, έτσι και οι μπολσεβίκοι επιδίωξαν να πετύχουν τον δικό τους τελικό στόχο, που δεν ήταν άλλος από τον έλεγχο της κυβέρνησης, με την μοναδική διαφορά πως αυτοί κατάφεραν να πραγματοποιήσουν στο έπακρο τον στόχο τους, μέσω ενός ατέρμονου αγώνα, που κατέληγε σε συνεχείς νίκες και κατάληψη θέσεων εξουσίας. Οι ομάδες των αγροτών ήρθαν σε μια κάποια συμφωνία για τον διαμοιρασμό της γης, οι εργάτες γύρισαν στα εργοστάσια ως μισθωτοί υπάλληλοι, οι στρατιώτες, μην μπορώντας να διασχίζουν την ύπαιθρο για πάντα, γύρισαν πίσω στις προηγούμενες θέσεις τους ως αγρότες ή εργάτες, αλλά για τους μπολσεβίκους ο πραγματικός τους αγώνας ξεκίνησε μετά την νίκη της επανάστασης. Όπως όλες οι κυβερνήσεις, το μπολσεβίκικο καθεστώς απαιτούσε υποταγή όλων των κοινωνικών ομάδων στην εξουσία του. Συγκεντρώνοντας σταθερά όλη την εξουσία και τον έλεγχο στα χέρια τους, οι μπολσεβίκοι ήταν σύντομα σε θέση να υπαγορεύουν αυτοί τις πολιτικές επιλογές της Ρωσίας. Για άλλη μια φορά η Ρωσία οργανώθηκε κάτω από τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης τάξης, της τάξης των προνομιούχων που δημιουργήθηκε από τον κρατικό καπιταλισμό.

Ο κομματικός “μηχανισμός”

Όλα αυτά δεν έχουν καμία άμεση σχέση με τον σταλινισμό και την “παρέκκλιση”, αλλά παρουσιάζουν τις πολιτικές που ακολούθησαν ο Λένιν και ο Τρότσκι από την πρώτη στιγμή που κατέλαβαν την εξουσία. Κατά την διάρκεια του έκτου συνέδριο των σοβιέτ του 1918, ο Τρότσκι παραπονιόταν πως “δεν έχουν αντιληφθεί όλοι οι εργάτες των σοβιέτ, πως η διοίκηση μας έχει συγκεντρωποιηθεί και πως όλες οι εντολές που προέρχονται από τα πάνω πρέπει να είναι τελεσίδικες... Πρέπει να είμαστε αμίληκτοι με τους εργάτες των σοβιέτ που δεν το έχουν καταλάβει αυτό, θα πρέπει να τους καταστείλουμε καθαιρώντας και διώχνοντας τους”. Ο Τρότσκι βέβαια τώρα ισχυρίζεται πως αυτά τα λόγια κατευθύνονταν προς τον Στάλιν, του οποίου οι πολεμικές  δραστηριότητες δεν ανταποκρινόταν και δεν συντονιζόταν με την κεντρική εξουσία. Όμως πόσο πιο έντονα μπορούσαν να απευθυνθούν σε όλους αυτούς που δεν κατείχαν κάποιο βαθμό στην σοβιετική ιεραρχία. Αυτοί αποτελούσαν όπως δηλώνει ο Τρότσκι: “μια οξεία διάσπαση μεταξύ των τάξεων εν κινήσει και των συμφερόντων του κομματικού μηχανισμού”. Ακόμα και τα στελέχη του μπολσεβίκικου κόμματος, τα οποίοι είχαν το προνόμιο μιας εξέχουσας επαναστατικής εκπαίδευσης είχαν την τάση να αγνοούν τις μάζες και να αναγνωρίζουν τα συμφέροντα τους στα συμφέροντα του κομματικού μηχανισμού από την πρώτη μέρα της πτώσης της μοναρχίας”.

Ο Τρότσκι βέβαια επισημαίνει πως οι κίνδυνοι που υπήρχαν σε αυτήν την κατάσταση αποσοβήθηκαν από την επαγρύπνηση του Λένιν και από τις αντικειμενικές συνθήκες που έκαναν τις “μάζες πιο επαναστατικές από το κόμμα, και το κόμμα πιο επαναστατικό από τον ίδιο του τον μηχανισμό”. Όμως αυτός ο μηχανισμός διοικούταν από τον Λένιν. Ακόμα και πριν την επανάσταση, σημειώνει ο Τρότσκι, πως η κεντρική επιτροπή του κόμματος: “λειτουργούσε σχεδόν κανονικά και σε συχνή βάση και ήταν εξ' ολοκλήρου στα χέρια του Λένιν”, ενώ η λειτουργία της εντάθηκε ακόμα περισσότερο μετά το τέλος της επανάστασης. 

Την άνοιξη του 1918 το “ιδανικό του «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού» υπέστη ακόμα βαθύτερο πλήγμα, μιας και όλη η εξουσία της κυβέρνησης και του κόμματος συγκεντρωνόταν στα χέρια του Λένιν και των αμέσως υποδεέστερων μπολσεβίκων ηγετών, που δεν διαφωνούσαν ανοικτά μαζί του και εκτελούσαν τις επιθυμίες και εντολές του”. Και αν και η γραφειοκρατία διαρκώς αυξανόταν, ο επικείμενος σταλινικός μηχανισμός κατάφερε να δημιουργηθεί λόγω της παράβλεψης του από τον ίδιο τον Λένιν.

Για τον διαχωρισμό του αρχηγού του μηχανισμού από τον ίδιο τον μηχανισμό από την μια, και του μηχανισμού από τις μάζες από την άλλη, χρειάζεται να υπαινιχθεί πως μόνο οι μάζες και ο αρχηγός τους ήταν πραγματικά επαναστατικοί καθώς επίσης και πως ο Λένιν και οι επαναστατικές μάζες προδόθηκαν αργότερα από τον μηχανισμό του Στάλιν, ο οποίος,για να το πω έτσι, έκανε τον εαυτό του ανεξάρτητο. Αν και ο Τρότσκι χρειάζεται αυτούς τους διαχωρισμούς για να επιτύχει τα δικά του πολιτικά συμφέροντα, αυτοί δεν έχουν απολύτως καμία βάση. Μέχρι και τον θάνατο του -με εξαίρεση κάποιες περιστασιακές αναφορές ενάντια στους κινδύνους της γραφειοκρατίας, οι οποίες γινόντουσαν από τους μπολσεβίκους, όπως γίνονται από τους αστούς πολιτικούς περιστασιακές εκστρατείες για έναν πιο δίκαιο προϋπολογισμό- ο Λένιν ποτέ δεν ήρθε σε ρήξη και εναντίωση με τον μπολσεβίκικο κομματικό μηχανισμό και την ηγεσία του, την οποία έτσι και αλλιώς ασκούσε ο ίδιος.

Οποιαδήποτε πολιτική και να αποφασιζόταν δεχόταν τις ευλογίες του Λένιν, αρκεί ο ίδιος να κρατούσε τα ινία του μηχανισμού, κάτι που έκανε μέχρι και τον θάνατό του. Οι “δημοκρατικές” αντιλήψεις του Λένιν είναι μνημειώδεις. Βέβαια ο κρατικός καπιταλισμός του Λένιν ήταν διαφορετικός από τον κρατικό καπιταλισμό του Στάλιν, μιας και οι δικτατορικές εξουσίες του δεύτερου ήταν ακόμα πιο αυξημένες, χάρις στην προσπάθεια του Λένιν να εδραιώσει την θέση και τις εξουσίες του. Το κατά πόσο οι πρακτικές και πολιτικές του Λένιν ήταν λιγότερο τρομοκρατικές από του Στάλιν αυτό είναι αμφιλεγόμενο. 

Όπως ο Στάλιν, έτσι και ο Λένιν αποκαλούσε όλα του τα θύματα “αντεπαναστάτες”. Χωρίς να προβούμε σε στατιστικές συγκρίσεις για τους αριθμούς των βασανισμένων και δολοφονημένων στα δυο καθεστώτα, θα παραδεχτούμε πως το μπολσεβίκικο καθεστώς του Λένιν και του Τρότσκι δεν ήταν ακόμα αρκετά δυνατό για να προωθήσει τις σταλινικές πρακτικές της υποχρεωτικής κολλεκτιβοποίησης και των στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας ως κύριες οικονομικές και πολιτικές επιλογές. Δεν ήταν κάποιος διαφορετικός σχεδιασμός αλλά η έλλειψη αρκετής δύναμης που ανάγκασε τον Λένιν και τον Τρότσκι να προβούν στις επονομαζόμενες νέες οικονομικές πολιτικές, κάνοντας κάποιες παραχωρήσεις στα δικαιώματα της ατομικής ιδιοκτησίας και προς μια υποτιθέμενη πιο δημοκρατική διακυβέρνηση.

Η ανοχή των μπολσεβίκων σε μη μπολσεβίκικες οργανώσεις όπως η κοινωνικοί επαναστάτες στην πρώιμη φάση της διακυβέρνησης του Λένιν, όπως επιβεβαιώνει ο Τρότσκι, δεν ήταν αποτέλεσμα των “δημοκρατικών” τάσεων του Λένιν, αλλά της αδυναμίας του να καταστρέψει όλες τις μη μπολσεβίκικες οργανώσεις ταυτόχρονα. Τα ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά του λενινιστικού μπολσεβικισμού αυξάνονταν και συσσωρεύονταν με τον ίδιο ρυθμό που αυξανόταν ο έλεγχος και η αστυνομική εξουσία, τα οποία και επιβλήθηκαν στους μπολσεβίκους να ασκήσουν λόγω των “αντεπαναστατικών” δράσεων όλων των μη μπολσεβίκικων εργατικών ενώσεων. Βέβαια οι παραπάνω δικαιολογίες, όπως δηλώνει και ο Τρότσκι, έχασαν την οποιαδήποτε βάση είχαν όταν ο λενινιστικός ολοκληρωτισμός συνεχίστηκε να αυξάνεται και μετά την συντριβή των διαφόρων αιρετικών οργανώσεων. Ούτε μπορούσαν να εξηγήσουν την επιμονή του Λένιν στην επιβολή των ολοκληρωτικών του αρχών στις υπερεθνικές οργανώσεις της κομμουνιστικής διεθνούς.

Τρότσκι, ο απολογητής του σταλινισμού

Μην μπορώντας να κατηγορήσει μόνο τις μη μπολσεβίκικες οργανώσεις για την δικτατορία του Λένιν, ο Τρότσκι δήλωνε πως: “αυτοί οι θεωρητικοί που προσπαθούν να αποδείξουν πως το σημερινό ολοκληρωτικό καθεστώς της Ε.Σ.Σ.Δ. οφείλεται … στην άθλια φύση του ίδιου του μπολσεβικισμού”, ξεχνούσαν τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, “ο οποίος έδωσε ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στην σοβιετική κυβέρνηση, λόγω του γεγονότος ότι πάρα πολλοί από τους διοικούντες, ένας σημαντικός αριθμός αυτών, είχε συνηθίσει να διατάζει και απαιτούσε την άνευ όρων υποταγή στις εντολές τους”. Για τον Στάλιν, επίσης, αναφέρει: “διαμορφώθηκε μέσα στο περιβάλλον και τις περιστάσεις του εμφυλίου, μαζί με μια ολόκληρη ομάδα που αργότερα τον βοήθησε να εγκαθιδρύσει την δική του δικτατορία”. Ο εμφύλιος πόλεμος ωστόσο είχε ξεκινήσει από την διεθνή αστική τάξη. Και έτσι οι άθλιες πλευρές του μπολσεβικισμού του Λένιν, καθώς και του Στάλιν, βρίσκουν την αρχική και τελική αιτία τους στην καπιταλιστική εχθρότητα προς τον μπολσεβικισμό:   εάν (ο μπολσεβικισμός) είναι ένα τέρας, είναι μόνο ένα απρόθυμο τέρας, του οποίου οι φόνοι και τα βασανιστήρια είναι απλή αυτοάμυνα.

Και έτσι, αν και μόνο με έμμεσο τρόπο, ο μπολσεβικισμός του Τρότσκι, παρά το μίσος του προς τον Στάλιν, καταλήγει απλά τελικώς να υπερασπίζεται τον σταλινισμό ως τον μοναδικό τρόπο υπεράσπισης του ίδιου του Τρότσκι. Αυτό εξηγεί την σαθρότητα στις ιδεολογικές διαφορές του σταλινισμού και του τροτσκισμού. Το γεγονός πως ο Τρότσκι δεν μπορεί να επιτεθεί στον Στάλιν, χωρίς να επιτεθεί στον Λένιν, εξηγεί περεταίρω τις μεγάλες δυσκολίες που είχε ο Τρότσκι στο να θέσει τον εαυτό του ως πολιτικό αντίπαλο (με διαφορετική ιδεολογία). Το ίδιο το παρελθόν και οι θεωρίες του Τρότσκι καθιστούν αδύνατον στον ίδιο, την δημιουργία ενός κινήματος στα αριστερά του Στάλιν και καταδικάζουν τον “τροτσκισμό”  να παραμείνει απλά ο πόλος έλξης των αποτυχημένων μπολσεβίκων. Ως τέτοιος μπορεί να διατηρήσει τον εαυτό και την θέση του εκτός της Ρωσίας, λόγω των ασταμάτητων ανταγωνιστικών αγώνων για εξουσία εντός του επονομαζόμενου “κομμουνιστικού” παγκόσμιου κινήματος.

Όμως δεν θα μπορούσε να πετύχει κάτι το ουσιαστικό αφού το μόνο που έχει να προσφέρει είναι να αντικαταστήσει το ένας σύνολο πολιτικών με ένα άλλο. Η υπεράσπιση της Ρωσίας από τον τροτσκισμό στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ήταν σε απόλυτη συνοχή και συμφωνία με όλες τις προηγούμενες πολιτικές αυτής της, πιο πικρής για το Στάλιν, αλλά και πιο πιστής, αντιπαλότητας. Η υπεράσπιση του Τρότσκι προς τον σταλινισμό δεν περιορίζεται μόνο στο να καταδείξει το πως ο εμφύλιος πόλεμος μετασχημάτισε τους μπολσεβίκους από υπερασπιστές σε αφέντες της εργατικής τάξης. Επισημαίνει το απλό γεγονός πως είναι ο “βασικός νόμος της γραφειοκρατίας να  προστατεύει την εθνικοποίηση των μέσων της παραγωγής και της γης”. Πράγμα που σημαίνει πως “παρά τις γραφειοκρατικές παραμορφώσεις και διαστρεβλώσεις, η ταξική βάση της Ε.Σ.Σ.Δ. παραμένει προλεταριακή”. Παρατηρούμε πως για λίγο ο Στάλιν είχε ανησυχήσει τον Τρότσκι. Το 1921, ο Λένιν είχε ενοχληθεί από την ερώτηση εάν η νέα οικονομική πολιτική (NEΠ) είναι απλώς μια “τακτική” ή μια “εξέλιξη”. Επειδή η ΝΕΠ περιελάμβανε κάποιες ιδιωτικές-καπιταλιστικές τάσεις, ο Τρότσκι έβλεπε στην ολοένα αυξανόμενη σταλινική γραφειοκρατία “τίποτα λιγότερο από το πρώτο στάδιο της αστικής αποκατάστασης”. 

Οι ανησυχίες του όμως ήταν αβάσιμες: “ο αγώνας εναντίον της ισότητας και η δημιουργία πολύ βαθιών κοινωνικών “διαφοροποιήσεων” δεν έχει μέχρι τώρα καταφέρει να εξαλείψει την σοσιαλιστική συνείδηση των μαζών ή την εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής και της γης, τα οποία ήταν οι βασικές κατακτήσεις της επανάστασης”. Το παραπάνω βέβαια δεν οφειλόταν στον Στάλιν, μιας και “η ρωσική παρέκκλιση θα οδηγούσε χωρίς καμία αμφιβολία σε μια νέα εποχή αστικής εξουσίας, αν η συγκεκριμένη εξουσία δεν είχε αποδειχθεί ξεπερασμένη σε όλο τον κόσμο”. 

Το αποτέλεσμα: Κρατικός καπιταλισμός

Με το τελευταίο απόσπασμα του Τρότσκι προσεγγίζουμε την ουσία του υπό συζήτηση θέματος.

Αναφέραμε παραπάνω πως τα αποτελέσματα της επανάστασης δεν ήταν ούτε σοσιαλιστικά, ούτε καθαρά αστικά, αλλά ανταυτού ήταν η γέννηση του κρατικού καπιταλισμού. Ο Τρότσκι θεωρούσε πως ο Στάλιν θα κατέστρεφε την κρατικοκαπιταλιστική φύση της οικονομίας για μια καθαρά αστική οικονομία. Αυτή ήταν η παρέκκλιση στην οποία και αναφερόταν. Η παρακμή της αστικής οικονομίας σε όλο τον κόσμο εμπόδισε τον Στάλιν από το να προβεί σε κάτι τέτοιο. Το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να εισάγει τα απαίσια χαρακτηριστικά της προσωπικής του δικτατορίας στην κοινωνία, τα οποία είχαν πρωτοεισαχθεί από τον Λένιν και τον Τρότσκι. Κατ' αυτόν τον τρόπο, και παρά το γεγονός ότι ο Στάλιν εξακολουθεί να κατέχει το Κρεμλίνο, ο τροτσκισμός έχει θριαμβεύσει πάνω στον σταλινισμό.

Όλα τα παραπάνω έχουν να κάνουν με την εξίσωση του κρατικού καπιταλισμού με τον σοσιαλισμό. Και αν κάποιοι από τους μαθητές του Τρότσκι θεωρούσαν πια αδύνατον να συνεχίζουν να κάνουν αυτήν την εξίσωση, ο Τρότσκι ήταν σίγουρα συνδεδεμένος με αυτήν, μιας και αυτή ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος του λενινισμού και με μια ευρύτερη έννοια, ολόκληρου του σοσιαλοδημοκρατικού παγκόσμιου κινήματος του οποίου ο λενινισμός ήταν απλά το πιο ρεαλιστικό κομμάτι. Ρεαλιστικό, βέβαια, όσον αφορά τη Ρωσία. Ο όρος του εργατικού κράτους για αυτό το κίνημα αναφέρεται σε μια κυβερνητική αρχή του κόμματος, ενώ ο όρος “σοσιαλισμός” αναφέρεται στην εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής. Η πρόσθεση και του οικονομικού ελέγχου κάτω από την απόλυτη πολιτική εξουσία της κυβέρνησης έχεις σαν αποτέλεσμα την ολοκληρωτική της εξουσία επί του συνόλου της κοινωνίας. Η κυβέρνηση διασφαλίζει τον ολοκληρωτικό έλεγχο μέσω του Κόμματος, το οποίο διατηρεί την κοινωνική ιεραρχία και όντας το ίδιο ένας ακόμα ιεραρχικός θεσμός.

Αυτή η αντίληψη για τον “σοσιαλισμό” αρχίζει στις μέρες μας να απαξιώνεται, αλλά μόνο εξαιτίας των εμπειριών της Ρωσίας και κάποιων παρόμοιων εμπειριών άλλων χωρών. Έως το 1914 αυτό το οποίο εννοούταν με τον όρο κατάληψη της εξουσίας, ήταν η κατάληψη του κυβερνητικού μηχανισμού και η αντικατάσταση του ενός συνόλου διαχειριστών και νομοθετών με ένα άλλο. Ενώ σε οικονομικό επίπεδο η “αναρχία” της καπιταλιστικής αγοράς θα αντικαθίστοταν από μια οργανωμένη παραγωγή κάτω από τον κρατικό έλεγχο και εποπτεία. Μιας και το σοσιαλιστικό κράτος θα ήταν εξ ορισμού ένα “απλό” κράτος, το οποίο θα ελεγχόταν από τις μάζες μέσω δημοκρατικών διαδικασιών, δεν υπήρχε κάποιος λόγος να αναμένουμε πως αυτές οι αποφάσεις θα ήταν αντίθετες με τα σοσιαλιστικά ιδανικά. Αυτή η θεωρία ήταν αρκετή για να οργανώσει τμήματα της εργατικής τάξης σε λίγο πολύ ισχυρά κόμματα. Η θεωρία του σοσιαλισμού εκτοπίστηκε από την απαίτηση για συγκεντρωτικό οικονομικό σχεδιασμό προς όφελος όλων. Αυτή η συγκεντρωτική διαδικασία, που αποτελεί μια καπιταλιστική συσσώρευση, ονομάστηκε σοσιαλιστική τάση. Η αυξανόμενη επιρροή των “εργατών” εντός του κρατικού μηχανισμού θεωρήθηκε ως ένα βήμα προς τον σοσιαλισμό. Αλλά στην πραγματικότητα αυτή η διαδικασία συγκεντρωτισμού του κεφαλαίου κατέληξε σε κάτι πολύ διαφορετικό από τον αυτομετασχηματισμό της σε κοινωνική ιδιοκτησία. 

Αυτή η αλλαγή ήταν  ταυτόσημη με τον τερματισμό των παραδοσιακών επιχειρησιακών κύκλων ως ρυθμιστές της οικονομίας. Με την έναρξη του 20ου αιώνα ο χαρακτήρας του καπιταλισμού άλλαξε. Από εκείνη την περίοδο και μετά υπήρξε μια περίοδος γενικευμένων και συνεχών κρίσεων, οι οποίες δεν μπορούσαν να επιλυθούν μέσω των “αυτόματων” διαδικασιών της αγοράς. Οι μονοπωλιακές ρυθμίσεις, οι κρατικές παρεμβάσεις, και οι εθνικές οικονομικές πολιτικές κατάφεραν να μετατοπίσουν το βάρος της κρίσης στους καπιταλιστικά μη προνομιούχους της παγκόσμιας οικονομίας. Όλες οι “οικονομικές” πολιτικές έγιναν ιμπεριαλιστικές πολιτικές, με αποκορύφωμα δύο παγκόσμιες λαίλαπες. Σε αυτή την κατάσταση, η αποκατάσταση ενός κατακερματισμένου πολιτικού και οικονομικού συστήματος σήμαινε πως αυτό έπρεπε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Η μπολσεβίκικη θεωρεία της κοινωνικοποίησης ταίριαζε θαυμάσια σε αυτήν την ανάγκη . Για να μπορέσουν να αποκαταστήσουν την εθνική δύναμη της Ρωσίας ήταν απαραίτητο λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν να το κάνουν με ένα πιο επαναστατικό τρόπο, βέβαια πέραν της επαναστατικής του επικάλυψης πρόκειται απλά για αυτό που στις δυτικές χώρες ήταν απλώς μια εξελικτική διαδικασία. Ακόμα και τότε θα χρειαζόταν καιρός έως ότου η οικονομία της Ρωσία να έφτανε το επίπεδο των δυτικών χωρών. Στο μεταξύ η ιδεολογία του σοσιαλιστικού κινήματος ήταν η ιδανική επικάλυψη για τους μπολσεβίκους. Η σοσιαλιστική “καταγωγή” των μπολσεβίκων ταίριαζε γάντι στην ανοικοδόμηση της Ρωσίας μέσω του κρατικού καπιταλισμού. Οι οργανωτικές του αρχές που είχαν μετατρέψει το κόμμα σε ένα πανίσχυρο θεσμό θα υποκαθιστούσαν την τάξη στην χώρα. Οι μπολσεβίκοι βέβαια ήταν πεπεισμένοι πως οι πολιτικές τους στην Ρωσία, αν δεν μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως σοσιαλισμός, ήταν σίγουρα ό,τι πλησιέστερο σε αυτόν, μιας και ολοκλήρωναν την διαδικασία, που στις δυτικές χώρες ήταν μόνο η βασική τάση της ανάπτυξης. Είχαν απολέσει την οικονομία της αγοράς και είχαν απαλλοτριώσει τους αστούς, ενώ επίσης είχαν αποκτήσει τον απόλυτο έλεγχο της κυβέρνησης. Για τους ρώσους εργάτες ωστόσο, τίποτα δεν είχε αλλάξει, είχαν απλά να αντιμετωπίσουν μια καινούργια τάξη αφεντικών και πολιτικών. Η θέση τους ήταν ακριβώς η ίδια με αυτή των εργατών σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες σε εποχές πολέμου. Ο κρατικός καπιταλισμός είναι μια πολεμική οικονομία (war-economy), και όλα τα υπόλοιπα οικονομικά συστήματα της Ρωσίας μετασχηματίστηκαν σε πολεμικές οικονομίες, ενός ευρύτερου κρατικού καπιταλιστικού συστήματος που εξυπηρετούσε τις ιμπεριαλιστικές ανάγκες του μοντέρνου καπιταλισμού. Άλλα κράτη δεν υιοθέτησαν όλες τις καινοτομίες του ρώσικου κρατικού καπιταλισμού, αλλά μόνο όσες ταίριαζαν στις δικές τους ιδιαίτερες ανάγκες. Ο β' παγκόσμιος πόλεμος οδήγησε στην περαιτέρω εξάπλωση του κρατικού καπιταλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. 

Οι ιδιαιτερότητες των διαφόρων εθνών και των ιδιαίτερων καταστάσεων τους εντός του παγκόσμιου πλαισίου εξουσίας παρείχαν μια μεγάλη ποικιλία εξελικτικών μεθόδων και διαδικασιών προς τον κρατικό καπιταλισμό.

Το γεγονός πως ο κρατικός καπιταλισμός και ο φασισμός δεν εξελίχθηκαν και δεν εξελίσσονται με ένα ομοιόμορφο τρόπο, έδωσε την δυνατότητα στον Τρότσκι να αναπτύξει πολύ απλά το επιχείρημα πως ο φασισμός, ο καπιταλισμός και ο μπολσεβικισμός έχουν βασικές διαφορές μεταξύ τους. Αυτό το επιχείρημα βέβαια είναι επιπόλαιο και παραβλέπει βασικά κοινωνικά ζητήματα και αρχές. Σε όλες τις βασικές πτυχές τους και τα τρία συστήματα είναι ταυτόσημα και αντιπροσωπεύουν μόνο τα διάφορα στάδια της ίδιας ανάπτυξης, μιας ανάπτυξης η οποία έχει ως στόχο τη χειραγώγηση  του λαού από δικτατορικές κυβερνήσεις με έναν περισσότερο ή λιγότερο αυταρχικό τρόπο, προκειμένου να εξασφαλίσει την κυβέρνηση και τα προνομιούχα κοινωνικά στρώματα που τη στηρίζουν και να επιτρέψουν στις κυβερνήσεις να συμμετάσχουν στην παγκόσμια οικονομία, προετοιμάζοντας, συμμετέχοντας και κερδοσκοπώντας σε πολέμους.

Ο Τρότσκι φυσικά δεν μπορούσε να επιτρέψει στον εαυτό του να αναγνωρίσει στον μπολσεβικισμό μια όψη της παγκόσμιας τάσης προς μια “φασιστική” παγκόσμια οικονομία. Ακόμα και το 1940 υποστήριζε πως ο μπολσεβικισμός απέτρεψε την άνοδο του φασισμού στην Ρωσία το 1917. Θα έπρεπε όμως να είναι εδώ και πολύ καιρό προφανές, πως το μόνο που εμπόδισαν ο Λένιν και ο Τρότσκι στην Ρωσία ήταν την χρήση μιας μη μαρξιστικής ιδεολογίας για την “φασιστική” ανοικοδόμηση της. Η μαρξιστική ιδεολογία του μπολσεβικισμού έχει απαξιωθεί, μιας και απλά εξυπηρέτησε τον κρατικό καπιταλισμό. Από οποιαδήποτε σκοπιά που ξεπερνάει τον καπιταλιστικό σύστημα την εκμετάλλευσης, ο σταλινισμός και ο τροτσκισμός είναι και τα δύο λείψανα του παρελθόντος.

Σημειώσεις:

[1] Στάλιν: Μια εκτίμηση του ανθρώπου και της επιρροής του. Επιμελήθηκε και μεταφράστηκε από τα ρώσικα από τον Charles Malamuth. Τα πρώτα 7 κεφάλαια καθώς και το παράρτημα γράφτηκαν και επιμελήθηκαν από τον ίδιο τον Τρότσκι. Τα τέσσερα τελευταία κεφάλαια, αποτελούνται από την επεξεργασία και επιμέλεια σημειώσεων, αποσπασμάτων, ντοκουμέντων και άλλου υλικού.

[2] Για παράδειγμα δείτε L. Trotsky's "Dictatorship vs. Democracy", New York, 1922; και κυρίως τις σελίδες 135-150.